Poznaj Tuchów

Buchcice to wioska leżąca na północny zachód od rynku tuchowskiego, która w latach 1935-1967 nosiła nazwę Meszna Szlachecka. Obydwie nazwy funkcjonują do dzisiaj i wiążą się z rolą, jaką pełniła wioska w dawnych czasach. Obecna nazwa Buchcice należy do starych (podobnie jak Piotrkowice lub Ciężkowice) i świadczy o dawnym założeniu wioski, a wywodzi się najprawdopodobniej od imienia właściciela dóbr, które rozciągały się koło dworu i po obydwu stronach rzeki Białej. Do dziś jeden z przysiółków nazywa się Pańskie Pola, inny – Folwark, jeszcze inny – Pasternik, a część pól w Piotrkowicach nosi nazwę Buchciczne. Meszne zaś to nic innego jak zobowiązanie do oddawania części zbiorów, a dokładnie zbiorów żniwnych, na rzecz określonego właściciela. Stąd wyznaczone do tego celu obszary gruntów lub folwarki nadawane kościołom, otrzymywały nazwy: Meszna, Meszno lub Meszne a także Mszanka.

Burzyn to wieś leżąca ok. 3 km na południowy wschód od Tuchowa, na prawym brzegu Białej. Zajmuje powierzchnię 755 ha i liczy około 1400 mieszkańców. Położona jest na malowniczych stokach Pasma Brzanki, dużą jej część stanowią lasy i pola uprawne. Charakterystycznym elementem krajobrazu jest rzeka Biała, przez którą wieś graniczy z Dąbrówką Tuchowską i Tuchowem, a ponadto z Kielanowicami (obecnie część Tuchowa), Bistuszową, Jodłówką Tuchowską oraz Lubaszową. Na drodze do Tuchowa usytuowany jest most, posadowiony wyżej ok. 20-30 m od starego drewnianego, który był często niszczony przez powodzie. Obecnie tylko bardzo wysoka woda odcina wieś od dostępu do szosy. Wieś jest dość rozległa i występują w niej liczne przysiółki, m.in.: Surowiec, Szkolnisko, Podlesie, Foryny, Wola, Kaboć (Kabodź), Grąbie (Grombie) , Koziodusza (Kozia Dusza), Lenconoga, Zabiele, Rzepiennik, Kowolówka, Dwór, Elsowo (Elsówka, Elsów), Wiklinówka. Nazwy tych przysiółków utworzono od nazw cech przyrodniczych lub geograficznych poszczególnych części wsi. Pochodzenie nazwy wsi nie jest jednoznacznie wyjaśnione. Można brać pod uwagę trzy źródła:
– od zjawisk przyrodniczych, konkretnie od burzy (podobnie jak Gromnik od gromu);
– od nazwiska właściciela – książę Władysław Łokietek nadał w 1307 roku, zatem bezpośrednio po uzyskaniu Małopolski i Krakowa, tę wieś dwom szlachcicom: Mikołajowi Burzy i Wawrzyńcowi Kielanowskiemu, którzy byli fundatorami kościoła i parafii w sąsiednich Ryglicach;
– od nazwiska Burzyńskich, które „Herbarz polski” Kaspra Niesieckiego, wydany w Lipsku w 1839 r., wymienia pięciokrotnie, m.in. „Burzyńscy h. Pobóg z Burzyna w powiecie bieckim. Wieś ta graniczy z Kielanowicami (…)”. Dwa ostatnie źródła zdają się świadczyć, iż nazwa ma charakter patronimiczny. Uległa ona w ciągu wieków pewnym zmianom i przekształceniom, co wiązało się z rozwojem naszego ojczystego języka, częstokroć stymulowanym napływem obcojęzycznego słownictwa do rdzennej polszczyzny. W latach 1340-41 (a więc kiedy Tuchów otrzymał prawa miejskie i przeszedł na prawo niemieckie) rozpowszechniła się nazwa „Burzino”, a w 1376 r. znana była w postaci „ole Burzini”, a ajuż w 1381 r. posługiwano się obecną nazwą „Burzyn”.

Wieś Dąbrówka Tuchowska leży w dolinie Białej, na lewym jej brzegu, czyli Pogórzu Rożnowkim, wzdłuż drogi Tarnów-Krynica i linii kolejowej łączącej te miejscowości. Na północy graniczy z Tuchowem, na wschodzie przez Białą z Burzynem i Lubaszową na południowym wschodzie, od południa i południowego zachodu z Siedliskami, a od zachodu z Meszną Opacką i Garbkiem, który jest obecnie częścią Tuchowa. Zajmuje powierzchnię 368 ha i należy do najmniejszych w gminie. Teren, z wyjątkiem równin na Białą, jest pagórkowaty. Nazwa Wywodzi się od dębu, a ściślej – od dąbrowy, co wskazuje na istnienie lasów na tym terenie, które w czasie akcji kolonizacyjnej zostały gruntownie wykarczowane. Nazwa, trzeba dodać, jest niezwykle popularna w Polsce (w wykazie miejscowości RP są odnotowane … 263 Dąbrówki); dlatego takie nazwy precyzowano przez dodawanie przymiotników – w naszym przypadku „Tuchowska”.

Wieś Jodłówka Tuchowska od północy graniczy z gminą Ryglice, od wschodu i południa z gminą Rzepiennik Strzyżewski. Od północy graniczy z miejscowościami gminy Tuchów: Lubaszową i Burzynem. Wieś jest piękna o każdej porze roku, urzeka zarówno wiosną kwitnącymi sadami wokół domostw, latem złotymi barwami dojrzałych zbóż, pełnią zieleni lasów, jak i zimą – malowniczymi zalesionymi wzgórzami, przykrytymi bielą śniegu. Niewielu mieszkańców utrzymuje się z rolnictwa. Jest to utrudnione ze względu na niską klasę ziemi, a także pagórkowaty teren. Nazwa wsi „Jodłówka” to nazwa topograficzna, pochodząca od nazwy drzewa – jodły, która w znacznych ilościach występowała w okolicznych lasach. Zanim jednak nazwa wsi przyjęła obecną formę, w ciągu wieków przybierała różne postacie: Jodlowca (1380), Jodlowka (1529), Jodłówka (1680), Jodłówka Tuchowska (1886). Do nazwy dodano człon odróżniający, bo miejscowości o takiej nazwie jest wiele, a brzmi on tak właśnie, bo wieś leży w pobliżu Tuchowa. Również kronika parafialna podaje, że nazwa pochodzi od drzew jodłowych, dominujących dawniej w okolicznych lasach.

Karwodrza to wieś położona na prawym brzegu Białej w mikroregionie Wału Słonogórsko-Trzemeskiego. Wał ten zajmuje dużą część północno-zachodniej Karwodrzy i zaliczany jest do pogórzy średnich. Wysokość względna wynosi 110 m. Korwodrza przedstawia typ środowiska pogórzy niskich, zbudowanych ze średnio odpornych utworów fliszowych, okrytych glebami gliniastymi i ilastym typu brunatnego. Krajobraz wsi ukształtowały pagórki o wysokości bezwględnej 230-240 m, dolina rzeki Młynówki i Zalasowianki oraz otaczające ją z trzech stron lasy. Woda w rzece Młynówce zasilana jest przez trzy źródełka na Trzemeskiej Górze i boczne strumyki. Rzeka płynie przez środek wioski z północy na południe. Wschodnią i południową granicę tworzy Zalasowianka, północną las trzemeski, zachodnią strumyk zabłędzki, a północno-zachodnią las karwodrzki i łękawicki. Z Karwodrzą sąsiadują: Zalasowa, Tuchów, Zabłędza, Łękawka i Trzemesna. Rzeźba terenu, rodzaj gleby i roślinności przyczynił się do podziału wsi na następujące części: Wieś, Góra, Galia, Dębcyny, Sikorzeniec, Rędziny, Czarne Iły, Mogiła, Przymiarki, Piekło, Stawiska, Malinik, Nowa Wieś.

Wioska Lubaszowa należy do najstarszych osad Małopolski. Ślady osadnictwa na tutejszym terenie odkrywają archeologowie od czasów epoki kamiennej , poprzez okres rzymski i wczesnośredniowieczny.
Za Bolesława Chrobrego powstała w Lubaszowej “stróżka” czyli gródek, strzegący handlowego szlaku węgierskiego prowadzącego przez Biecz do Bardiejowa. Dziś pozostała po nim jedynie legenda topograficzna. Wzgórze, na którym stał ogródek do dziś nosi nazwę “Zamek”, a część jego podnóża “Podwale”.
Pierwsza historyczna wzmianka o Lubaszowej pochodzi z tzw. “Dokumentu Idziego” z 1105 r. W dokumencie tym wioska nosi nazwę “Lube” i jest już wsią. Jest to nazwa osobowa, pochodząca od nazwiska pierwotnego założyciela wsi z rodu “Luba”, który w XI w. liczył 64 gniazd rodowych. Nazwa “Lube” utrzymała się do XV wieku. Jan Długosz w 1470 r. nazywa ją “Lubo” albo Lubaszowa. Lubaszowa jest jedną z najmniejszych pod względem obszaru wiosek w gminie Tuchów – liczy 344 ha. Leży po prawej stronie rzeki Białej. Teren jest tu mocno pofałdowany, opada w stronę doliny, którą ukształtowała Biała wraz ze swymi dopływami. Najwyższe wzniesienie Lubaszowej sięga 473 m n.p.m.

Łowczów jest wsią graniczną między gminami Tuchów i Pleśna. Jest najmniejszą wsią w gminie Tuchów, położoną w odległości 5 km na zachód od miasta. Liczy 468 mieszkańców i obejmuje obszar zaledwie 3,05 km2. Leży w malowniczej dolinie rzeki Białej na Pogórzu Rożnowskim. Rzeka Biała stanowi naturalną granicę z Piotrkowicami. Od wschodu i południa graniczy z Buchcicami, a od zachodu z Łowczówkiem w gminie Pleśna. Rzeźba terenu jest urozmaicona, większą część stanowią wzgórza. Jedynie nad Białą występuje pas płaskiego terenu. Takie jego ukształtowanie znacznie utrudnia komunikację. Budownictwo jest rozproszone, bo te w naturalny sposób chronią przed powodziami. Dawniej obszar Łowczowa był porośnięty lasami, a obecnie stanowią one niewielką część pokrycia terenu.

Meszna Opacka leży na Pogórzu Rożnowskim, w zachodniej części gminy Tuchów, na jednym z ramion Wału (526 m n.p.m.), zwanym czasem Garbem Meszniańskim, na wysokości około 330 m n.p.m. Garbem tym biegnie droga z Tuchowa do Rychwałdu, wzdłuż której wieś jest położona. Sąsiaduje od wschodu z Garbkiem (który od 1960 r. jest częścią Tuchowa), od południa – z Dąbrówką Tuchowską i Siedliskami, od zachodu – z Lichwinem w gminie Pleśna i od północy z Buchcicami (dawniej Meszna Szlachecka).

Piotrkowice zajmują powierzchnię 766 ha. Leżą w północnej części Pogórza Karpackiego, a właściwie w wydzielonej jego fizjograficznej części – Pogórza Ciężkowickiego. W jego krajobrazie dominują łagodne, choć wyraźnie oddzielone od siebie wzniesienia. Wzgórza te oddzielone są długą doliną rzeki Białej. Obok tej głównej doliny, pomiędzy kopulasto wznoszącymi się wzgórzami, znajdują się mniejsze doliny i kotliny, tworzące charakterystyczne działy pomiędzy wzniesieniami. Przez doliny płyną liczne potoki i strumienie należące do zlewiska Białej, które gwarantują odpowiednie nawodnienie pól uprawnych.

Wieś Siedliska jest najdalej wysunięta na południowy zachód w tuchowskiej gminie. Leży w większości na Pogórzu Rożnowskim (z wyjątkiem przysiółka Zabiele). Od północy graniczy z Dąbrówką Tuchowską, a od zachodu z Meszną Opacką, od południowego zachodu z Lichwinem (gmina Pleśna), od południa z Chojnikiem (gmina Gromnik), od wschodu z Lubaszową, od południowego wschodu z Golanką (gmina Gromnik). Jest drugą (po Jodłówce Tuchowskiej) co do wielkości wsią w gminie. Jej obszar wynosi 1245 ha.
„Siedliska” to nazwa w Polsce bardzo popularna, dość powiedzieć, że w „Wykazie urzędowych miejscowości w Polsce” odnotowano ich 49. Aby jednakowo brzmiącym miejscowościom nadać cechy wyróżniające, zawężono znaczenie nazwy przez dodanie przydawki, najczęściej w postaci przymiotnika, w naszym przypadku „Tuchowskie”. Wyraz „siedlisko”, często używany w staropolszczyźnie, oznaczał siedzibę, dom, gniazdo, mieszkanie. Tereny te były w średniowieczu pokryte lasami. Ludzie je karczowali i osiedlali na karczowiskach, tzn. wznosili budynki, czyli siedziby. Nazwy okolicznych wiosek: Dąbrówka, Jodłówka, Chojnik, Meszna, Rychwałd mają ścisły związek z lasem właśnie.

Północno-wschodni kraniec gminy Tuchów zajmuje wieś Trzemesna, wciskając się klinem w sąsiednią gminę Skrzyszów. Zajmuje 7,38 km2 powierzchni i liczy 440 mieszkańców. Rozciąga się wśród malowniczych pagórków i lasów u podnóża Trzemeskiej Góry (402 m. n.p.m.). Na przestrzeni wieków nazwa miejscowości miała różne postacie: Trzemeschno (1536r.), Trzemesna (1581 r.), Trzemszna (1644 r.), Strząmesna (1772 r.), Trzemeśnia (1934 r.), a miejscowa ludność używa gwarowej nazwy Czomesna. Które z tych form jest poprawna, trudno dociec. Aktualnie nazwa miejscowości brzmi Trzemesna i jest powszechnie używana. Równie trudne jest ustalenie pochodzenia tej nazwy. Jedynym logicznym wyjaśnieniem może być odniesienie do nazw roślin. I tu pojawia sie kilka możliwości. Pierwsza to „trzemucha”, dziś nieużywana odmiana czosnku lub cebuli o bardzo ostrym zapachu. Druga – „trzemcha” – to nazwa leśnego czosnku. I trzecia to „czeremcha” – nazwa krzewu lub drzewa, roślina ta występuje tu w znacznych ilościach. Każde z przedstawionych wyjaśnień może być prawdziwe, jednak najbardziej prawdopodobne wydaje się ostatnie. Przemawiają za tym nazwy sąsiednich miejscowości, pochodzące od nazw roślinności leśnej, tj. Zalasowa, Szynwałd, Tarnowiec, Poręba. Świadczy to również dobitnie o tym, że pierwotnie cały region musiał być porośnięty olbrzymimi lasami, z których dziś można podziwiać jedynie pozostałości.

Wieś leży na Pogórzu Karpackim, w części zwanej Ciężkowicko-Rożnowską, w odległości 14 km na południowy wschód od Tarnowa, po prawej stronie rzeki Białej. Przez środek wsi przebiega droga wojewódzka 977 (Tarnów-Krynica). Ze wszystkich stron otaczają ja wzgórza. Najwyższe z nich to Brzanka. Wzgórza te pokryte są w większości lasami mieszanymi z przewagą drzew iglastych, co zapewnia dobrą filtrację powietrza nawet w zimie. Powierzchnia wsi to 480 ha. Wieś podzielona jest na przysiółki: Brzegi, Góry, Nowa Wieś, Ulica, Podlesie, Ryje, Stara Wieś.