Okna Ardona
Izajasza Wizja Wiecznego Pokoju witraż zwany też Okna Ardona
Arcydzieło urodzonego w Tuchowie Mordechaja Ardona w Muzeum Miejskim w Tuchowie
Izajasza Wizja Wiecznego Pokoju (1982-84)
Witraż, 600 x 1660, Mordechaj Ardon (1896-1992)
Sygnowany, oznaczony datą i inskrypcją na dole po prawej stronie:
„Ardon יכדרמ Reims 1983”
Żydowska Narodowa i Uniwersytecka Biblioteka
Kampus Uniwersytetu Hebrajskiego, Givat Ram w Jerozolimie
Witraż jest zbudowany w formie tryptyku i zawiera zapisane proroctwo Izajasza na koniec dni oraz nadzieję na wieczny, powszechny pokój dla całego świata, jak jest napisane: „I wszystkie narody popłyną do niego i przyjdzie wiele ludów…”
Lewy panel:
języki wszystkich narodów płyną
wzdłuż krętych ścieżek i wszystkie
mówią te same słowa: „Chodźcie,
wstąpmy…”
Niebo ultramaryny, błękit i fiolet ponad nimi… […] i gwiazdy eskortują podróżnych w drodze do wizji Izajasza… Prorok dążący do sprawiedliwości i szerzenia przybytku przyszłego pokoju dla całej ludzkości…
Centralny panel:
arkusze pergaminu rozłożone są od
prawej do lewej, prawie przez całą
szerokość, a na nich zapisane są wersety proroctwa: „I przekują swoje miecze w lemiesze, a włócznie w sierpy…”
Dominuje kolor czerwony – rozlana
krew. W każdym rogu horror, zło i wojna od niepamiętnych czasów do dziś… […]. Słychać karcący głos proroka: »przestańcie czynić zło, uczcie się czynić dobro, szukajcie sprawiedliwości, ulżyjcie uciśnionym, troszczcie się o sieroty, wstawcie się za wdowami…« Poniżej, na murze, pojawia się nadzieja na przyszłość, zawarta w słowach proroka:
„Naród nie podniesie miecza przeciwko
narodowi, nie będą już więcej uczyć się wojny”. Słowa proroka stają się potężnym murem, zbudowanym z arkuszy zwojów znad Morza Martwego.
Czy jest to Mur Jerozolimski, czy proroctwo tak wieczne jak mur? To metamorfoza obu, słowa i kamienia… Oto wizja pokoju: »a miasto pokoju powstanie ponad rzekami krwi…« Księżyc jest w połowie niebieski i w połowie biały. Kiedy te połówki ponownie połączą się? Kabalistyczne
drzewo Sefirot – kiedy jego rozbite naczynia zostaną naprawione?
Kiedy wzejdzie jasny blask sprawiedliwości i pokoju?
Prawy panel:
ponownie doskonała metamorfoza: broń jest zamieniana na łopaty, narzędzia rolnicze… pola pszenicy karmiące ludzkość…
Kompozycja witrażu to echo i re-echo… brzmiące i odbijające się zarówno w kolorach, jak i kształtach.
Żyje w kontrastach i uzupełnieniach. Barwa goni barwę, forma podąża za formą, ścierają się i uzupełniają… Biel krętej ścieżki po lewej stronie znajduje odbicie w bieli łopat po prawej stronie. Ultramarynowe i fioletowe odcienie nieba powstają i odnawiają się w błękicie spokoju powyżej roztrzaskanej broni, a czerwień, okrutna czerwień ze środka, tonie w rdzawej armacie wraz z jej pociskami i łuskami nabojów. Echo i re-echo jest też w kształtach: łuki krętych ścieżek po lewej, nagle ukazują się w strzaskanej broni pod łopatami, po prawej. Wszystko kontrastuje i uzupełnia się. Kontrast kolorów, kształtów, światła i cieni, dużego i małego, chłodu i ciepła. Widzimy rodzaj muzycznej kompozycji… tutaj dźwięk trąbki i czerwonego rogu wojennego, a tam, na niebiesko, dźwięk pocieszenia. Dźwięk, który łagodzi ludzki smutek, lament człowieka i ziemi.
Po stracie żony Miriam, w 1981 roku, Ardon wpada w depresję. Szukając sposobu, aby mu pomóc, jego syn Michael znajduje miejsce do realizacji marzeń o witrażowych oknach: wielkie (100 metrów kwadratowych) okno w Żydowskiej Narodowej i Uniwersyteckiej Bibliotece na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Idealna lokalizacja odnawia nadzieję Ardona na spełnienie jego marzenia i wkrótce zostaje zaabsorbowany tworzeniem szkiców i planów witraża.
Witrażowe okna zostały zaprojektowane i wykonane w Atelier Simon w Reims, we Francji, w ścisłej współpracy między Ardonem a zespołem kierowanym przez mistrza rzemiosła Charlesa Marca. Szkło zostało specjalnie wydmuchane w wytwórni St. Gobain we Francji, z użyciem starodawnych technik zastosowanych w witrażach w Chartres i Notre Dame w Paryżu w XI, XII oraz XIII wieku. Prace trwały dwa lata, 1982-1984. Okna odsłonięto 1 kwietnia 1984 roku. Każdy kawałek szkła był ręcznie dmuchany i cięty, aby odpowiadał projektowi artysty. Znakomite kolory okna, takie jak rubinowa czerwień w środku i szafirowy błękit lewego panelu reprezentują kulminację wysiłków zmierzających do odtworzenia wspaniałych klejnotów, które Ardon, będąc małym chłopcem, widział na stole roboczym swojego ojca. Aby utrzymać witraż na miejscu, specjalna konstrukcja, odporna na ciśnienie i wstrząsy, została zamontowana w bibliotece.
Witrażowe okna zostały stworzone przez artystę dla Żydowskiej Narodowej i Uniwersyteckiej Biblioteki, Givat Ram w Jerozolimie jako prezent dla Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie. Artysta zadedykował witraż pamięci jego zmarłej żony, Miriam Ardon (1895-1981). Dedykacja w lewym dolnym rogu pracy brzmi (w hebrajskim): „Ner Neshama Le-Miriam” – „Światło Pamięci dla Miriam”.
Powstanie i instalacja Okien Ardona były możliwe dzięki hojności i wysiłkom Efraima i Zefiry Ilin.
Mordechaj Ardon
(ur. 13 VII 1896 w Tuchowie, zm. 18 VI 1992 w Jerozolimie)
Uznawany za najwybitniejszego izraelskiego malarza XX wieku. Jego obrazy znajdują się w najważniejszych muzeach świata, w tym MoMA w Nowym Jorku i Tate Gallery w Londynie.
Namalował ponad 500 obrazów. W swoim malarstwie podejmował wiele trudnych tematów, m.in. Holokaust, aneksję Austrii przez Rzeszę Niemiecką, zrzucenie bomby atomowej na Hiroszimę, porwanie samolotu przez terrorystów, storpedowanie statku z uchodźcami, badania naukowe nad mózgiem i rakiem. Znał sześć języków. Za swoją twórczość otrzymał m.in. Nagrodę UNESCO i dwa tytuły doktora honoris causa w dziedzinie filozofii. Nigdy nie zapomniał o Tuchowie. Po opuszczeniu Polski w 1919 roku odwiedził go kilka razy i wielokrotnie nawiązywał do niego w swoich obrazach. Jednak największą sławę zdobył dzięki witrażowi Izajasza Wizja Wiecznego Pokoju, zwanemu też Okna Ardona.
Muzeum Miejskie w Tuchowie dziękuje Dalii Ardon Ish-Shalom, wnuczce Mordechaja Ardona za życzliwość i pomoc.
Literatura:
Ardon A Comprehensive Catalogue, written and edited by Dalia Ardon Ish-Shalom; Publikowany przez Association for the Perpetuation of the Artistic Legacy of Mordecai Ardon, Jerusalem, February 2019; © Ardon Estate 2019.
The Spielberg Jewish Film Archive – The Ardon Window; 1990.
Kursywą zaznaczone są słowa Ardona, opisującego swoje dzieło.
Fotografia tryptyku udostępniona przez Dalię Ardon Ish-Shalom – wnuczkę artysty na potrzeby Sesji Naukowej „Żydzi Tuchowscy – w 120 rocznicę urodzin Mordechaja Ardona (1896-1992)”, która odbyła się 16 czerwca 2016 roku w Tuchowie.
Opracowanie: Elżbieta Moździerz
Fotografia tryptyku: Ron Haran